Ay Tutulması (Lunar Eclipse)
Kategori: Astronomi
Ay Tutulması Nedir? (Türkçe)
Ay tutulması (Alm. Mondfinsternis, Fr. Éclipse lunaire, İng. Lunar eclipse), Dünya'nın Ay ile Güneş arasına girmesine verilen addır. Ay'ın, Dünya'nın gölgesine girmesi ile Güneş'ten aldığı parlaklığı kaybetmesi neticesinde görülür. Ay tutulması, dolunay zamanında ve Ayın düğüm noktalarına yakın olması durumunda meydana gelir. Güneş, karşı düğüm noktasında veya ona yakın olmalıdır. Bu şartlar altında Dünyanın gölgesi, Ay'a düşer. Bu 1.360.000 kilometre uzanan gölge konisi, Ay uzaklığından yaklaşık 8800 kilometre geniştir. Ay, saatte 3456 kilometre hareket ettiği için, ortalama Ay tutulmasının zamanı yaklaşık 40 dakika ile bir saat arasında değişir. Ay tutulması, yeryüzünün Ay'ın ufuk çizgisinin üzerinde olduğu herhangi bir bölgesinden gözlenebilir.[1]
Ay, Yer çevresinde; Yer, Ay ile birlikte Güneş çevresinde yörünge hareketlerini yaparken Güneş'e dönük yüzleri aydınlık, öbür yüzleri karanlıktır ve karanlık tarafta uzayda birer gölge konisi oluştururlar. Ay, Yer'in gölge konisine girdiğinde Ay tutulması, Ay'ın gölge konisi Yer üzerine düştüğünde ise Güneş tutulması meydana gelir. Ay tutulması, sadece, Ay dolunay evresindeyken Dünya'nın gölgesinin bir kısmından geçerse gerçekleşir.
Dünya'nın gölgesi birbiri içine geçmiş iki huni benzeri bileşenden oluşur. Dünya, Güneş'in ışığının tümünü değil de belirli bir kısmının Ay'a ulaşmasını engellediği bölgeye Penumbra veya Yarıgölge denir. Umbra veya Tamgölge bölgesi ise Dünya'nın Güneş'ten Ay'a doğru gelen ışığı tamamen engellediği bölgedir. Bir tam Ay tutulması esnasında Ay'ın tümü Dünya'nın tamgölge bölgesinden geçer ve bu olay, Ay'ın görünen renginin değişime uğramasıyla hemen göze çarpar.
Bir Ay tutulması, Yer'in yuvarlak olduğunun gözlemsel bir tespitidir. Çünkü Ay'ı örten Yer'in gölgesi olup gölgenin biçiminden hareketle gölgeyi oluşturan cismin (Yer) şekli belirlenebilir. Yer atmosferi, Güneş ışığındaki uzun dalgaboylu (kırmızı) ışığı kırarak geçirir ve tamgölge konisi içine bükerek Ay yüzeyine ulaşmasını sağlar. Buna karşılık kısa dalgaboylu ışığı saçılmAya uğratır ve Ay'ın bize bakan yüzüne ulaşmasına büyük ölçüde engel olur. Bu nedenle bir tam Ay tutulmasında Ay'ın bize dönük yüzü kızıl bir renge bürünür. Bu kızarmış ışınımın incelenmesiyle Yer atmosferi hakkında Ayrıntılı bilgi edinilebilmektedir (atmosferin kimyasal kompozisyonu, atmosferdeki toz miktarı, vb.). Bir başka ifadeyle Tam Ay Tutulması süresince Ay yüzeyi, Yer atmosferini niteleyen bir Ayna görevini üstlenmektedir.[2]
Ay'a karşı olan Dünya yüzeyine çarpan Güneş ışınları, Dünya'nın atmosferi tarafından kırıldığı için, Ay tutulmasında Ay, tamamen kaybolmaz. Dünya etrafında kırılan ışıklarda mavi renk yutulduğu ve kırmızı renk yansıtıldığı için, Dünya'nın gölgesi, kırmızı renkte görülür. Bu zayıf ışık kalıntıları, görünürlüğü mahalli atmosferik şartlara bağlı olarak Ay'ı tuhaf bir bakır renginde ortaya çıkarır.
Dünya, Ay ve Güneş'in bazı değişik durumları, kısmî Ay tutulmasını sağlar. Bu durumlarda Ay'ın üzerine Dünya'nın tam gölgesi değil, kısmî gölgesi düşer.
Ay tutulması, genellikle yılda iki kere ortaya çıkar. Bazı özel durumlarda Ay tutulmasının hiç ortaya çıkmadığı veya üç defa ortaya çıktığı da olabilir.[1]
Özet
Tutulmalar çok eskiden beri bilinen gök olaylarıdır. Yer ve Ay, diğer gezegenler gibi Güneş'ten aldıkları ışınları yansıtarak kendilerini gösterirler. Ay, Yer çevresinde; Yer, Ay ile birlikte Güneş çevresinde yörünge hareketlerini yaparken Güneş'e dönük yüzleri Aydınlık, öbür yüzleri karanlıktır ve karanlık tarafta uzayda birer gölge konisi oluştururlar. Ay, Yer'in gölge konisine girdiğinde Ay tutulması, Ay'ın gölge konisi Yer üzerine düştüğünde ise Güneş tutulması meydana gelir. Özetle, Ay ve Güneş Tutulmaları Ay, Güneş ve Yer'in uzayda birbirlerine göre konuşlanmalarının bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır.[2]
What Is a Lunar Eclipse? (English)
A lunar eclipse is an eclipse which occurs whenever the moon passes behind the earth such that the earth blocks the sun's rays from striking the moon. This can occur only when the Sun, Earth, and Moon are aligned exactly, or very closely so, with the Earth in the middle. Hence, there is always a full moon the night of a lunar eclipse. The type and length of an eclipse depend upon the Moon's location relative to its orbital nodes. The next total lunar eclipse occurs on December 21, 2010.
The shadow of the Earth can be divided into two distinctive parts: the umbra and penumbra. Within the umbra, there is no direct solar radiation. However, as a result of the Sun's large angular size, solar illumination is only partially blocked in the outer portion of the Earth's shadow, which is given the name penumbra.
A penumbral eclipse occurs when the Moon passes through the Earth's penumbra. The penumbra causes a subtle darkening of the Moon's surface. A special type of penumbral eclipse is a total penumbral eclipse, during which the Moon lies exclusively within the Earth's penumbra. Total penumbral eclipses are rare, and when these occur, that portion of the Moon which is closest to the umbra can appear somewhat darker than the rest of the Moon.
A partial lunar eclipse occurs when only a portion of the Moon enters the umbra. When the Moon travels completely into the Earth's umbra, one observes a total lunar eclipse. The Moon's speed through the shadow is about one kilometer per second (2,300 mph), and totality may last up to nearly 107 minutes. Nevertheless, the total time between the Moon's first and last contact with the shadow is much longer, and could last up to 3.8 hours. The relative distance of the Moon from the Earth at the time of an eclipse can affect the eclipse's duration. In particular, when the Moon is near its apogee, the farthest point from the Earth in its orbit, its orbital speed is the slowest. The diameter of the umbra does not decrease much with distance. Thus, a totally-eclipsed Moon occurring near apogee will lengthen the duration of totality.
A selenelion or selenehelion occurs when both the Sun and the eclipsed Moon can be observed at the same time. This can only happen just before sunset or just after sunrise, and both bodies will appear just above the horizon at nearly opposite points in the sky. This arrangement has led to the phenomenon being referred to as a horizontal eclipse. It happens during every lunar eclipse at all those places on the Earth where it is sunrise or sunset at the time. Indeed, the reddened light that reaches the Moon comes from all the simultaneous sunrises and sunsets on the Earth. Although the Moon is in the Earth's geometrical shadow, the Sun and the eclipsed Moon can appear in the sky at the same time because the refraction of light through the Earth's atmosphere causes objects near the horizon to appear higher in the sky than their true geometric position.
The Moon does not completely disappear as it passes through the umbra because of the refraction of sunlight by the Earth's atmosphere into the shadow cone; if the Earth had no atmosphere, the Moon would be completely dark during an eclipse. The red coloring arises because sunlight reaching the Moon must pass through a long and dense layer of the Earth's atmosphere, where it is scattered. Shorter wavelengths are more likely to be scattered by the small particles, and so by the time the light has passed through the atmosphere, the longer wavelengths dominate. This resulting light we perceive as red. This is the same effect that causes sunsets and sunrises to turn the sky a reddish color; an alternative way of considering the problem is to realize that, as viewed from the Moon, the Sun would appear to be setting (or rising) behind the Earth.
The amount of refracted light depends on the amount of dust or clouds in the atmosphere; this also controls how much light is scattered. In general, the dustier the atmosphere, the more that other wavelengths of light will be removed (compared to red light), leaving the resulting light a deeper red color. This causes the resulting coppery-red hue of the Moon to vary from one eclipse to the next. Volcanoes are notable for expelling large quantities of dust into the atmosphere, and a large eruption shortly before an eclipse can have a large effect on the resulting color..[3]
Kaynaklar
[1] Yeni Rehber Ansiklopedisi, "Ay Tutulması" maddesi, İhlas Gazetecilik, İstanbul 1994, c.3, s..58.
[2] www.sanalfizik.com/ay-tutulmasi-nedir/
[3] en.wikipedia.org/wiki/Lunar_eclipse
